MUSTAFA’LAR
İşyeri hekimliği hizmeti verdiğim işyerlerinden biri Muradiye’deki türbelerin restorasyon işlerini yapıyor. Geçenlerde Şantiye Şefi ile tüm inşaat alanını dolaştık..II.Murat,Şehzade Mustafa,Şehzade Mahmut, Şehzade Ahmet, Cem Sultan ve Padişah eşleri ve annelerinin türbeleri… Şantiye Şefi son zamanlarda türbelerin ziyaretlerinin aşırı yoğunlukta olduğunu, özellikle de Şehzade Mustafa türbesinin ziyaret edildiğini söyledi. Dolaşırken Osmanlı’daki Ahmet’ler, Beyazıt’lar, Murat’lar ve Mustafa’lar doluştu aklıma.
Güncel oluşunun da etkisiyle Şehzade Mustafa’yı düşündüm uzun uzun… Herhalde devlet erkânıyla halkın, üzerinde bu kadar ittifak ettikleri başka bir isim yoktur Osmanlı’nın yaşamı boyunca… Dizide belki de fazla idealize edilmiştir, bilemiyorum ama şu bir gerçektir ki hakkında hiçbir olumsuz tarihi kayıt bulunmamaktadır. Cülus dönemlerinin(Tahta Çıkış) ve IV.Murat’ın cinnet anlarının kurbanları dışında Osmanlı tarihinin isyan etmediği halde öldürülen ilk şehzadesidir. Hakkında onlarca mersiye yazılmış, ülke yasa boğulmuş, bilindiği kadarıyla biri ölümünden 12 yıl sonra olmak üzere tam beş “düzmece” Mustafa isyanı çıkmıştır… Gerçekten de beş asırlık bir yürek yarasıdır! Bu oğul öldürme olayı ta mitoloji’ye kadar geriye gider. Laios’un yeni doğan oğlu Oedipus, babasını öldürecektir.
Bunun üzerine Laios, oğlunun ayak bileklerini iplerle sardırır ve Oedipus’un, kurtlara ya da kuşlara yem olması için ormana bırakılmasını emreder. (Fakat yardımcısı, Laios’a ihanet eder ve küçüğü götürüp bir çobana teslim eder. ) Avrupa saraylarında da oğlunu öldüren veya babasını öldürenler var. Örnek olarak Çar Petro geliyor aklıma..Çar Petro, ölümünden sonra tahta geçecek oğlunun modernleşme çabalarını sürdüremeyeceğini görünce oğlunu ve eşini önce tutuklatmış, sonra da öldürtmüş. “Rusya’nın büyük ve modern bir ülke olması için başka çarem yoktu’’ demiştir
Biz dönelim Mustafa’lara….Osmanlı tarihinde bu adı taşıyan ilk önemli kişilik Yıldırım Bayazid’in oğullarından biri…
Ankara Savaşı’ndan sonra Timur’un yakalayıp yanında götürdüğü bu şehzade yıllar sonra Çelebi Mehmet zamanında serbest kalır.
Bizanslılara sığınır, onlar tarafından Cem Sultan gibi Osmanlı’ya şantaj vesilesi olarak kullanılır.II.Murat zamanında serbest bırakılıp büyük bir ayaklanma başlatır.Devlet onu itibarsızlaştırmak için “düzmece” olduğunu iddia etmiş ve zor etkisizleştirilebilmiş.
Hemen bir yıl sonra bu kez başka bir Mustafa, II.Murat’ın kardeşi olan “küçük” Mustafa çıkmış ortaya, o da ayaklanmış ve akıbeti amcası gibi olmuş!
Çeyrek asır kadar sonra bir başka Şehzade Mustafa gelmiş dünyaya; Fatih’in ikinci ve en gözde olduğu söylenen oğlu…
Genç yaşında şüpheli bir biçimde ve iddiaya göre Sadrazam Mahmud Paşa tarafından zehirlettirilmesi sonucunda ölmüş. Hemen akabinde Fatih’in sadrazamını idam ettirmiş olması bu iddiayı destekler mahiyettedir!
Bir de tahta oturabilen Mustafa’lar var… Bunların ilki aslında hiç te muradı olmadığı halde tahta oturtulan, I.Ahmet’in kardeşi olan I.Mustafa’ydı. Akli dengesi bozuk olmasına rağmen hem de iki kez tahta çıkar, ikisinde de kısa sürede indirilir ama eceliyle ölür…
II.Mustafa 2.Viyana kuşatmasını izleyen seri yenilgi yıllarında tahta geçer.Üçüncü Avusturya Seferi için, 20 Mayıs 1697’da Edirne’de otağa çıkar.
Ancak 11 Eylül 1697’de Savoylu Prens Eugene komutasındaki Avusturya ordusuna karşı yapılan Zenta muharebesi sonucunda ordusunu adeta yok ettirir.
Ve devamında Karlofça Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalır. Üstüne bir de barıştan sonra zevk-ü sefaya dalınca tahttan indirilir ve aynı yıl içinde daha 39 yaşındayken ölür veya belki de öldürülür.
III.Mustafa devrinin çok başarılı Prusya kralından “cinlerinin üçünü” rica etmesiyle ünlüdür! Ordunun hazır olmamasına rağmen hesapsızca giriştiği 1768-74 Rus Savaşı felaketlerle sonuçlanmış ve Kırım kalıcı olarak kaybedilmiştir! II.Friedrich döneminde Osmanlipadisahi olan III.MustafaPrusya’nin yükselisinikralincok yetenekli müneccimleri olmasına bağlamış ve bir elci göndererek ondan üc adet müneccim göndermesini rica etmis. Friedrich’in bu
talebe yaniti söyle olmuş:
“Evet benim üc müneccimim var: ilki, tarih okumak ve eski deneyimlerden yararlanmak.İkincisi, düzenli ve devamli bir orduya sahip olarak barış zamanında
da savaşa hazırlanmak .Üçüncüsü ise devlet hazinesini dolu tutma….
IV. Mustafa’ya gelince eski düzen yanlılarıyla işbirliği yaparak reformcu III.Selim’i devirmiş, onun kurduğu modern Nizam-ı Cedit ordusunu dağıtmış,
Selim’i ve yenilik yanlısı kadrolarını katlettirmiştir. O tarihte II.Mahmut’tan başka şehzade yoktu.Damlardan kaçırılarak kurtarılmıştır. 1.5 yıl içinde
o da indirilip daha sonra idam edilmiş ancak bu kısa zaman diliminde devlete ve ülkeye en az bir çeyrek asır kaybettirmiştir. Ülkenin dinamikleri göz önüne alındığında, dünyada sanayileşme ve milliyetçilik dönemindeki bu kaybın telafisi pek mümkün olamazdı ve olamadı da nitekim!
Şehzade ve sultan Mustafa’lar böyle… Osmanlı’da Sadrazam Mustafa’lar da var. Osmanlı-Lehistan ve Osmanlı-Rus savaşında kazandığı başarılara rağmen. II. Viyana Kuşatması ile özdeşlemiş olan Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa kuşatmanın hüsranla sonuçlanması üzerine idam edilmiştir. Tanzimat Dönemi’nin Mustafa Reşit Paşa’sı.. Sömürgeleşmenin kapılarını açan Balta limanı Antlaşması’nı düzenletmiştir. Kavala’lı Mehmet Ali Paşa isyanını bastırmak için İngiliz’lerden aldığı yardıma karşılık ticari ayrıcalıklarını onaylamıştır.
Lala Mustafa Paşa ama o da adada elli bin şehit bırakması ve Şehzade Bayezid’i önce kışkırtıp sonra satarak mahvına sebebiyet vermiş olmasıyla anılır!
Topladığı orduyla IV.Mustafa’’yı tahttan indirip II.Mahmud’u ve bu yolla da reformcuları iktidara taşıyan ve başarılı bir asker olan Alemdar
Mustafa Paşa… Ancak kısa sadrazamlığı sırasında Osmanlı tipi derebeyi olarak da tanımlayabileceğimiz ve sık sık ayaklanan ve düşmanla işbirliği de yapabilen ayanları -devlete bağlı kılmak amacıyla da olsa- iktidarın ortağı haline getiren Sened-i İttifak’ı imzalaması konağına yapılan yeniçeri saldırısında sultan tarafından yalnız bırakılmasına ve onlar tarafından katledilmesine sebep olmuştur!
Osmanlı’daki ilk akla gelen Mustafa’lar böyle…Sonrasında ülkeye yeni bir ufku işaret eden Mustafa Kemal Paşa!..Onu anlatmak çok zor.Denemesi başka yazılara…..
Dr. A. Nevin SÖZDİNLEYEN
İşyeri Hekimi, Eğitmen
Yorum yapılmamış