Davranışlarda Temel Değerlerin Rolü
Ahlak Gelişim Basamakları
Ahlak insanlarda, üç düzey ve altı basamakta gelişir.
Birinci Düzey: Geleneksellik Öncesi Ahlak
1) İtaat ve Ceza Dönemi: Cezadan kaçınmaya yönelik olarak davranmak. Talep ve kurallara uymak. Doğru ve yanlış algısı henüz yerleşmemiştir. Tek tip ver düzeysel bir düşünüş egemendir. Olayların sonuçlarına bakarak karar verilir. Çocuk bireysel davranır.
2) Saf Çıkarcı Dönem: Ödül almaya yönelik olarak davranmak. Sevilmek, takdir edilmek ve ödül almak için uymak (Duygunun maksimum olduğu yaş 7-10). Doğru ve yanlışı kendi çıkarına uygun olup olmadığına bakarak belirler. Her şeyi karşılık ilişkisi üzerine kurar. Henüz sosyallik yoktur. Sezgisel düşünce hakimdir.
İkinci Düzey: Geleneksel Ahlak
3) İyi Çocuk Eğilimi Dönemi: “İyi Çocuk” olmaya yönelik olarak davranmak. Çatışma yaşamamak, onaylanmak için uymak. (Duygunun maksimum olduğu yaş 10 – 13). Ahlaki değer yargıları geliştirilirken toplumsal ve kültürel beklentilere uygun olarak hareket eder. Somut verilerden yararlanılarak karar verilir.
4) Kanun ve Düzen Dönemi: Otoriteye Bağlılık. Suçlu olmamak ve toplumdan dışlanmamak için uymak. (Duygunun maksimum olduğu yaş 13 ve üstü yaşlar). Ahlaki değer yargıları geliştirilirken, yazılı ve yazılı olmayan kurallara dayanılır ve bunlara uygun davranılır. Somut verilerden yararlanılarak karar verilir.
Üçüncü Düzey: Geleneksel Sonrası Ahlak
5) Toplumsal Sözleşme Dönemi: Sosyal anlaşmalara yönelik. Toplum yararını gözetmek ve çevreden saygı görmek, saygınlık ve statü için uymak. İnsan toplumsal ve kültürel dokunun bir parçası olarak değerlidir anlayışı ile ahlaki değer yargıları geliştirilir. Yasa, norm ve kurallar önemlidir, ama insanın üstünde değildir anlayışlı ile yaşama bakılır. Yasalar insanların ihtiyaçlarına göre değiştirilebilir.
6) Evrensel Ahlak İlkeleri Dönemi: Temel değerlere yönelik. Kendi seçtiği, çalıştığı kurumun ve toplumun ortak değerlerine uymak. Hiçbir önkoşul olmadan insan değerlidir. Bu tür ahlak anlayışına sahip olan insanın yasa, kural ve normlara da ihtiyacı kalmamıştır. Birey gelişmiş ve bilimsel düşünme ana düşünme biçimidir. Kişiye evrensel temel değerler yol gösterir.
İnsanların büyük bir bölümü ikinci ahlak düzeyinde (geleneksel ahlak) yaşar. Çok azı üçüncü düzeye geçer.Çalışma ve sosyal hayatta insanlar, ahlak gelişiminin farklı basamaklarında yer alırlar.
Altıncı Aşamaya Nasıl Geleceğiz?
Temel Değerleri Kullanarak…
Gelişmiş İnsanın Evrensel Değerleri:
1. Hakkaniyet (Adil ve İnsanca Muamele, Adam Kayırmamak)
2. İç Bütünlük
3. Tutarlılık
4. Dürüstlük (Özü sözü bir olmak)
5. İnsan Onuruna Saygı
6. Kendinden Önce Hizmet
7. Üstün Kalite, Mükemmellik Peşinde Koşmak
8. Kişisel Gelişim, Sürekli Öğrenme
9. Potansiyelin Farkında Olmak
10.Sabır
11.Kendini Aşmak (Başkalarının kendilerini gerçekleştirmelerine yardım etmek)
Başarı ve Mutluluk: : Temel değerler üzerine kurulu bir yaşam.
Geliştirilmiş her insanın yaşam felsefesi, belirli kalıplara göre değil, kendine özgü olmak zorundadır ve o kişinin özelliklerini yansıtmalıdır. Temel değerler üzerine kurulmuş bir yaşam felsefesi, günlük yaşayışın karmaşası içinde davranışlarımıza yol gösterir. Temel değerlerimiz yaşam felsefemize ve kişisel anayasamıza bir temel oluşturur, böylece değişen çevre ve olaylar bizi şaşırtmaz.
Neyi doğru, neyi yanlış yapıyoruz?
Olaylar karşısında temel değerlerimize sıkı sıkıya tutunarak ayakta kalmayı başarabiliriz. Neyi doğru neyi yanlış yaptığımızı temel değerlerimize bakarak anlayabiliriz. Temel değerlerini belirlemiş olan insanın yaşamı anlamlı olur. Yaşamı anlamlı olan kişiler de her türlü dış tehlike ve zorluklarda yaşamlarını sürdürebilirler.
Sorunun değil, çözümün parçası…
Temel değerlerini belirlemiş, gelişmiş insan sorunun değil çözümün parçası olur. Denetimi altındaki olayların çözümünü üstüne alır. Dolaylı denetimindeki olaylara etkileşim arar. Denetimi dışındaki sorunları da kabul etmesini bilir. Gelişmiş insan temel değerlerinin önceliklerine göre yaşadığı sorunlar karşısında davranışlarını ayarlamasını bilir.
Gelişmiş insanın, sorunlar yaşarken kullandığı yaşam boyutları:
Emniyet: Duygusal temel. Kişi olarak kuvvetli ya da zayıf olmak.
Rehberlik: Yaşam haritası üzerinde yol alırken temel değerlerini bir pusula gibi kullanılarak, olan bitenleri yorumlar, yardımcı olur ve izleyenlerine yol gösterir.
Bilgelik: Bireyin yaşama bakış tarzı, denge duygusu, bilgi, anlayış, karar verme ilişkileri bilgelik seviyesini belirler. Bilge insanın şunu aklından çıkarmaması gerekir. Bilge olmayan, bilgenin bilge olduğunu bilemez, kavrayamaz ve de anlayamaz. Cahili gördüğünde sırtını dön ve uzaklaş. Eğer cahille tartışmaya girerseniz dikkatli olmanız gerekir. Çünkü cahil, bilen kişiyi önce kedi seviyesine çeker, ondan sonra da tecrübesiyle yener.
Güç: Bireyin davranabilme, bir işi yapabilme kuvvet ve potansiyelini gösterir.
Emniyet, rehberlik, güç, bilgelik gibi yaşam boyutlarını, yukarıdaki 11 temel değer ile güçlendirir. Emniyet ve rehberlik bilgeliğe götürür. Bilgelik gücü yönetir ve destekler.
Temel Değerlerine Bağlı Gelişmiş İnsanın Karar Verme Yöntemleri:
Gelişmiş insan öncelikle tümü düşünür. Yaşadığı çevrenin tüm dengesini hesaba katarak, her kesim için yararlı bir karara varmaya çalışır.
Girişimcidir. Başkalarının ne düşündüğüne ve ne yaptığına tepki yerine, kendi temel değerlerine göre hareket eder. Verdiği kararları temel değerlerinin etkisi altında, bilinçli olarak verir. Verdiği karar, temel değerlerine dayandığı için uzun vadede mutlaka olumlu sonuç alacağı bilinci içinde olur.
Yapmaya karar verdiği her şey kendi temel değerleri, kendi yaşamıyla özdeştir. Yapılan her iş atılan her adım, yaşamının tüm çerçevesi içinde anlamlı olacağından, verdiği kararda bir bölüklük ve paramparça duygusu yaratmaz. Bütünleştiricidir.
Temel değerlerine bağlı gelişmiş insan, bağımsızlık aşamasını geçirmiş, olgunluk mertebesine ulaşmış olduğundan, iletişim kurduğu kişilerle saygılı ilişkiler kurma olanağına sahiptir. Karşılıklı saygıya dayanan ilişkiler ağı yaşamın önemli bir yönünü oluşturur.
Bu tür ilişkilere sahip kişi temel değerler çerçevesinde davrandığı için, karşısındaki kişiler onu anlarlar ve olduğu gibi kabul ederler. Bu kişi çevresinden yardım istediği zaman, bu istek ciddiye alınır ve bu isteğe tepki elden geldiğince olumlu olur.
Bir ilişkiler yumağı içindeki olgun kişiler, birbirlerine karşı saygılı davranmak zorundadırlar. Bunların alacağı karar mutlaka her kesim için hayırlı olacaktır. Verilen karardan pişmanlık duyulmaz. Sonuç ne olursa olsun alınan kararın altında temel değerlere dayanıldığından, kişi sürekli huzur içinde olur.
Kendini ve dünyayı, kanıtlanmış temel değerler çerçevesinde görür ve değerlendirir. Bu nedenle düşünce ve davranışları diğerlerinden farklı olur. Temel değerlerin oluşturduğu, emniyet rehberlik, bilgelik ve güç gibi Yaşam boyutları kişiyi girişimci bir tutum içine sokar, bu insan düşünce ve davranışlarında etkili bir insan olur.
Kendi bilincinin ve temel değerlerinin farkında olan kişi, hayal gücü ve vicdan yeteneklerini kullanarak daha da gelişebilir. Hayal gücü, kişinin potansiyelinin neler olabileceğini belirler. Vicdan ise kişinin temel değerlerinin ve kendine özgün yeteneklerinin nasıl kullanılabileceği konusunda bireye yol gösterir.
Kendini bilme, hayal gücü ve vicdan yoluyla; sevgiye ve anlayışa dayalı gelişmiş insan özelliklerine sahip olabiliriz.
Milliyetçilikten, bütün insanlığı kapsayan bir iç bütünlüğe kavuşabiliriz. Sevgiye dayanarak bir sonuca ulaşmak uzun bir vadeyi göz önüne almamızı gerektirir. Sorunlar konuşarak çözülür. Bilerek bilinçli olarak sorunun üzerine gidilirse sonuçta gelişmiş insan ortaya çıkar.
Birey bilincini, vicdanını, hayal gücünü ve iradesini kullanarak; inandığı ve temel değerleri çerçevesince kendini yeniden yaratmaya başlar. Bu kişi her davranışının altında yatan temel değerlerin farkında olarak mutlu, huzurlu ve anlamlı bir şekilde yaşar. Kişi kendi temel değerlerini açıklığa kavuşturup, öncelik sıralaması yapıp, bu temel değerleri davranışa dökecek yetenekler kazandıkça, geçici duygu ve heyecanlar altında değil, temel değerlerin etkisiyle davranışlarını farkında olarak, bilerek yönlendirmeye başlar.
“Değerler parmak izi gibidir. Kimseninki aynı değildir, ama yaptığımız her şeyde onları bırakırız.” Elvis Presley
“Değerler bir toplumun çevresinde örgütlendiği ve kendini disipline ettiği duygusal kurallardır. Değerler olmazsa (olur da uyulmazsa) uluslar, kuruluşlar ve bireyler CİNNET GEÇİREBİLİRLER.” James A.Michener
“Paylaşılan Temel Değerler” etrafında bir araya geldiklerinde ve “ortak bir misyonda” birleştiklerinde; sıradan insanlar, sıra dışı sonuçlar elde ederler ve organizasyonlarda rekabet avantajı sağlarlar. Ken Blanchard – M.O’conner
Türk Kültüründe Ahilik :
“İnsanları ayırma ha! Hepsine adil ver hakkın. Hayırlıdan ayrılma ha! Her şeyin gerçeğini söyle. Etrafına dostluk saç ha! Eser kalır, sen gidersin. İyi belle, unutma ha! Önce hizmet sonra sensin.”
Denizli Babadağ Çarşısı
“Doğru olsan ok gibi, elden atarlar seni. Eğri olsan yay gibi, elde tutarlar seni. Menzil alır doğru ok, Elde kalır eğri yay.” Bir dükkan levhası.
Memiş Yılmam
Yönetim Danışmanı/Eğitmen
Yorum yapılmamış