İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tarihçe ve Gerekçeler

İçerik;

1-Kanun Gerekçesi

2-Kanun Dayanakları

3-Tanımlar

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Tarihsel Gelişimi 

Osmanlı imparatorluğunda ilk sanayileşme çabaları 19. yy da sanayi devriminin etkisiyle başlamıştır.

1850’lerde özellikle sanayi kollarının gelişmesi ve toprak düzenindeki çözülmenin hızlanmasıyla işçi sayısı artmıştır.

Bu gelişmeye bağlı olarak iş sağlığı ve  güvenliği sorunları da ortaya çıkmaya başlamıştır.

Dilaver Paşa Nizamnamesi – 1865

“Taş kömürü Havzasında Bahriye Nezareti Yönetimi”, 1865’den 1908’e değin süren 43 yıllık görevi esnasında “Dilaver Paşa Nizamnamesi” olarak bilinen “Ereğli Maden-i Hümayun İdaresinin Nizamnamesi”ni hazırlamıştır.

Bu nizamname ülkemizde işçilerin sağlık, iş güvencesi, çalışma koşulları ve düzeni gibi haklarını yazılı kurallara bağlayan yazılı metinlerin ilkleri arasında yer almaktadır.

Ereğli Kömür Havzası İçin Madeni Hümayun Nazırı Dilaver Paşa tarafından bir tüzük hazırlanmıştır.

Dilaver Paşa Nizamnamesi, çalışma koşullarına ilişkin olarak getirdiği düzenlemeler yanında, madende bir hekim bulundurulmasını hükme bağlamıştır.

Yüz maddeden oluşan Dilaver Paşa Nizamnamesi daha çok üretimin artırılmasına yönelik olmasına karşın, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ilk yasal belge olması açısından önemlidir.

Maadin Nizamnamesi, 1869

Dilaver Paşa Nizamnamesi’nden sonra ikinci önemli belge olan Maadin Nizamnamesi, genellikle iş güvenliğini ilgilendiren önemli hükümler getirmiştir.

İşveren, iş kazasının oluşmasını önlemek için gerekli önlemleri alarak iş güvenliğini sağlamak zorundadır.

Havzada her işveren, diplomalı bir hekim çalıştırmak ve eczane bulundurmak zorundadır.

İş kazasına uğrayanlara veya ailesine mahkeme tarafından hükmedilecek tazminat işveren tarafından ödenecektir. İş kazası, işverenin kötü yönetim ve denetimi veya gereken önlemleri almaması veya önlemleri yasalara uygun olarak yerine getirilmemiş olması nedeniyle meydana gelmiş ise, işveren ayrıca 15-20 altın tutarında daha fazla tazminat ödeyecektir.

28 Nisan 1921 tarih ve 114 sayılı Zonguldak ve Ereğli Havzası Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amale Menafii Umumiyesine Füruhtuna Dair Kanun

Kömürden arta kalan kömür tozlarının satılması ile elde edilecek gelirin işçilerin gereksinimleri için ayrılması kanunla hüküm altına alınmıştır.

10 Eylül 1921 tarih ve 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun

Ereğli havzasında çalışan maden işçilerine uygulanacak hükümler getiren bu kanun ülkemizde ilk defa iş süresini 8 saatte sınırlandırmıştır. Fazla çalışma iki tarafın rızasına bağlı olup, iki kat ücret ödenecektir.

18 yaşından küçük işçilerin maden ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır.

İşveren, yeni işçilerin eğitiminden sorumlu tutulmuştur.

Amele Birliği, İhtiyat ve Teavün Sandıkları bu yasa gereğince kurulmuştur.

151 sayılı yasa uyarınca Amele Birliğinin çalışmaları düzenlenmiştir.

1926 yılında 818 sayılı Borçlar Kanunu yürürlüğe girmesi ile iş sağlığı ve güvenliği konusunda ayrıntılı hükümler getirilmiştir.

1930 tarihli 1580 sayılı Belediyeler Kanunu’nun da ise teftiş ile ilgili ilişkin hükümler yer almıştır.

1930 tarihli 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nunda ise; çocuk ve kadın işçilerin korunmasına iş yerlerinde iş yeri hekimi bulundurulmasına, belirli büyüklükteki iş yerleri için revir veya hastane açılması hükümleri yer almıştır.

1936 yılında 3008 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Böylece ilk kez işçi sağlığı iş güvenliği konusu ayrıntılı ve sistemli olarak düzenlenmiştir.

3008 sayılı İş Kanunu

-Kabul Tarihi : 08.06.1936

-Yürürlük Tarihi : 15.06.1936 / 3330

-148 maddeden oluşmaktadır.

-31 yıl yürürlükte kalmıştır.

931 sayılı İş Kanunu

-Kabul Tarihi: 28.07.1967

-Yürürlük Tarihi : 02.08.1967 / 12672

-112 asıl 4 geçici maddeden oluşmuştur.

-Anayasa Mahkemesince şekil yönünden tümüyle iptal edilmiştir.(14.05.1970 E:40 K:26)

-39 ay yürürlükte kalmıştır.

1475 Sayılı İş Kanunu

-931 sayılı İş Kanunu’nun Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi üzerine 1475 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir.

-Kabul Tarihi: 25.08.1971

-Günümüze kadar bazı kanunlarla ilaveler ve değişiklikler yapılmıştır.

-9 Haziran 2003 tarihi itibariyle 14.maddesi hariç yürürlükten kaldırılmıştır.

-32 yıl yürürlükte kalmıştır.

Yürürlükteki Mevzuat

4857 Sayılı İş Kanunu

1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlük tarihinden tam 33 yıl sonra,

TBMM Genel Kurulu’nun 22 Mayıs 2003 tarihli oturumunda kabul edilen 4857 Sayılı İş Kanunu, 10 Haziran 2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 77-89. maddeleri iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili maddelerdir.

-4857 Sayılı İş Kanunu

-657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu

-5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlar Hakkında Kanun

-854 Sayılı Deniz İş Kanunu

4857 sayılı İş Kanunu 77-89. maddeleri

Düzenlemelerden İş Kanunu’na tabi çalışanlar  yararlanabilmektedir.

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu

Kamu personeli için Devlet Memurları Kanunu’nda düzenleme bulunmamaktadır.

Kanun Gerekçeleri

89/391EEC Sayılı Çerçeve Direktif

     Üye ve aday ülkelerin uyumlaştırması mecburi çerçeve direktifi

Ulusal Program

      Çerçeve direktifin uyumlaştırılması taahhüt edilmektedir.

AB Sosyal Şartı

  Bütün çalışanların güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarına sahip olma hakkı olduğu ifade edilmektedir.

ILO Sözleşmeleri

-155 Sayılı İş Sağlığı,Güvenliği ve Çalışma Ortamına Dair Sözleşme “Ekonomik faaliyet kolları”: İşçi çalıştırılan bütün kolları kapsar. “İşçi”: Kamu çalışanları dahil olmak üzere istihdam edilen bütün kişileri kapsar.

-161 Sayılı İş Sağlığı Hizmetlerine Dair Sözleşme

Bütün ekonomik faaliyet dallarında,

Bütün işletmelerde, §Bütün çalışanlar için, iş sağlığı hizmetlerinin sürekli geliştirilmesi…